Malnutricija je u svjetskim razmjerama jedan od vodećih uzroka morbiditeta i mortaliteta u dečijoj dobi. Nedovoljan unos hrane u organizam može biti pove zan s vanjskim faktorima, kao što su glad, siromaštvo, neprosvećenost, loše dijetalne navike, emocionalni faktori. Unutrašnji faktori se odnose na neadekvatnu resorpciju hrane, gubitak povraćanjem ili proljevom, kongenitalne malformace ili hronične bolesti.
Potrebe za osnovnim nutritentima veće su u toku stresa, bolesti, kao i kod
upotrebe lekova s anaboličkim ili kataboličkim efektom.
Malnutricija može biti akutna ili hronična, reverzibilna ili ireverzibilna.
Precizna procjena nutritivnog statusa nelaka. Teški poremećaji se lako uoče,
ali se blagi mogu previdjeti, čak i nakon pažljivog fizikalnog i laboratorijskog pregle-
da. Malnutricija može biti blaga (težina deteta je 80-89% odgovarajuće TT), umere-
na (70-79% odgovarajuće TT) i teška (težina manja od 70% odgovarajuće TT).
Procena nutricionog statusa vrši se na osnovu anamneze o detalnim navi-
kama, procjene odstupanja od prosječne težine, visine, obima glave, kao i procje-
ne stope rasta, kompatativnim merenjem obima nadlaktice i debljine potkožnog
masnog tkiva, te na osnovu određenih laboratorijskih testova. Može se izračunati
BMI (Body Mass Index) kg/m2.
Deficencija nekih nutritenata može se dokazati njihovim niskim nivoom
u krvi ili nivoom njihovih metabolita (npr. nizak nivo serumskih albumina te
snižen nivo esencijalnih aminokiselina ukazuju na niske proteinske rezerve).
Akutni nutricioni poremećaji uključuju poremećaje vode i elektrolita. Hronični
poremećaji obično uključuju deficite više nutritenata. U malnutriciji je česta imu-
nološka insuficencija (nađe se mali broj limfocita, manji od 1500/mm3, te alergija
na kožne test antigene, kao streptokinazu, candidu, mumps ili tuberkulin).
Distrofija i atrofija (marazam)
Teška malnutricija češća je u nerazvenim zemljama, u regijama gdje vladaju
opće siromaštvo i loše higenske navike. Izvan toga miljea može nastati zbog
pogrešnih navika u ishrani, poremećenog odnosa dete-roditelj, metaboličkih
abnormalnosti ili kongenitalnih malformacija. Termin marazam koristi se za ši-
roku lepezu kliničkih poremećaja proteinske i kalorijske deficence.
Klinička slika: u početku se javlja nedovoljno napredovanje koje se nastavlja gubitkom na težini. Potkožno masno tkivo se gubi s trupa, potom s ekstremiteta (masni jastučići na licu se gube posljednji), te dete u početku zadržava relativno normalan izgled lica. Gubitkom Bishatovih masnih jastučića lice poprima izmučen, starački izgled (Volterovo lice). Koža gubi elastičnost i postaje naborana, tako da se u glutealnoj regiji mogu vidjeti nabori (fenomen duhankese). Prisutna je slabost muskulature, mlohav ili distendiran trbuh, oskudna motorika, apatija, opstipacija ili dijareja.
Temperatura je obično subnormalna, puls usporen, bazalni metabolizam smanjen, postoji osjetljivost na infekce. U ovakvom stanju može doći do kompletnog sloma vitalnih funkcija, tj. dekompozice.
Tretman se provodi uklanjanjem uzroka, osiguranjem dovoljnog unosa (2-3 gr proteina/kg/dan,100-150 kcal/kg/dan), te borbom protiv infekcija.
Proteinska malnutricija (kvašiorkor)
Zbog potreba rasta deca moraju unositi dovoljno proteina da bi se održala pozitivna bilanca azota, za razliku od odraslih kojima je potreban samo azotni ekvilibrij.
Iako se klinička slika proteinske malnutricerazvija zbog deficencekalo- rijskog i proteinskog unosa, osnovni simptomi nastaju zbog nedovoljnog unosa proteina kvalitetne biološke vrednosti. Može nastati i zbog loše apsorpceproteina (hronični proljevi), abnormalnog gubitka proteina u proteinuriji (nefrotski sindrom), zatim zbog infekcija, opekotina, oštećenja jetre (poremećena sinteza proteina) i sl.
Kvašiorkor je klinički sindrom teške deficenceproteina i neodgovarajućeg kalorijskog unosa. Široko je rasprostranjen u nerazvenim zemljama, a označava «bolest malog deteta odbenog od dojke zbog nove trudnoće majke». Dete odbeno od dojke hrani se žitaricama, s nedovoljnim unosom proteina. U kliničkoj slici udeo imaju i helmintijaza, te propratne infekce, naročito TBC i HIV. Bolest se razvija u ranom djetinjstvu, prepete godine života.
Klinička slika: Malnutricija neuvek praćena gubitkom težine. Hipoalbu- minemični edemi mogu maskirati deficit težine i visine. Potkožno masno tkivo je relativno očuvano, prisutna je atrofija muskulature, te promjene ponašanja deteta (umor, iritabilnost, apatija, koma). Česte su promjene na kosi (depigmentacija, gubljenje teksture i elastičnosti kose) i koži (dispigmentacei deskvamace).
Laboratorijski nalazi: hipoproteinemija (hipoalbuminemija), hiperaminoaci- durija, snižen nivo holesterola, snižena aktivnost mnogih enzima (lipaza, tran- saminaze i dr.), hipohromna anemija.
Terapija: Tretman se sastoji u borbi protiv infekcei šoka, postepenom unosu proteina i energe(parenteralnim putem ili se koriste proteinski hidrolizati). Treba izbjegavati mlečnu hranu zbog niske aktivnosti laktaze.
Prognoza: bolest ima težak, često letalan ishod. Kod teških poremećaja koje pogađaju rast i razvoj, naročito ako se dogode rano, moguće su dugoročne posljedice u mentalnoj sferi.
Oštećenje brašnatom hranom
To je blaži oblik proteinsko-kalorijske deficence. Obično nastaje zbog ishrane dojenčeta razređenim, polovinskim mlekom, s malo proteina i velikom količinom ugljikohidrata. Kliničku sliku karakterizira tzv. «plus distrofija». Dojenčad su pastozna, a potkožno masno tkivo je gnjecavo, s dosta vode. Stanje karakterizira hidrolabilnost i neotpornost prema infekcijama. Lečenje stanja sastoji se u pravilnoj ishrani.