Nekonjugirana i konjugirana hiperbilirubinemija
Žutica, žuto prebojavanje beonjača, kože i drugih tkiva, nastaje uslijed nakupljanja veće količine nekonjugiranog i/ili konjugiranog bilirubina. Ona je najčešći vidljiv i za dijagnozu važan znak bolesti ili funkcionalnog poremećaja hepatobilijarnog sistema. U normalnim okolnostima koncentracija bilirubina u krvi je rezultanta djelovanja više dinamičnih procesa – stvaranja bilirubina, njegovog trasporta u jetru, konjugacije u hepatocitima i izlučivanja u žučne kanaliće. Koncentracija bilirubina u zdrave djece (osim novorođenčadi) i odraslih osoba je 6,8 do 20,5 milimola/litar (0,4 do 1,2 mg%). Veći dio je nekonjugiran, a znatno je manja količina konjugiranog bilirubina, od 1,7 do 5,0 milimola/litar (0,1 do 0,4 mg%).
Hiperbilirubinemija može biti posljedica različitih uzroka – od fiziološke nezrelosti jetre novorođenčeta do teških bolesti koje ugrožavaju život djeteta. Klasificira se na nekonjugiranu i konjugiranu, prema tipu bilirubina koji se nakuplja u tkivima
Nekonjugirana (indirektna) hiperbilirubinemija se karakterizira povećanjem nekonjugiranog bilirubina u krvi, dok konjugirana čini manje od 15% ukupnog bilirubina. U mokraći nema bilirubina.
Konjugirana hiperbilirubinemija (direktna) označava povećanje konjugiranog bilirubina u krvi na preko 25 milimola/l ili konjugirana frakcija čini više od 15% od ukupnog bilirubina. Uvijek je patološka, za razliku od nekonjugirane, koja može biti i fiziološka u novorođenčeta. Konjugirana hiperbilirubinemija je praćena pojavom bilirubina u mokraći, a stolice mogu biti blijede ili aholične.
Nekonjugirana hiperbilirubinemija
Povećana koncentracija nekonjugiranog bilirubina u krvi ukazuje na poremećaj jedne ili više faza metabolizma bilirubina: povećano stvaranje, poremećaj transporta i prihvatanja u hepatocite i/ili urođeni ili stečeni smanjen kapacitet konjugacije bilirubina u hepatocitima. Često istovremeno djeluje više mehanizama u istog bolesnika.
Fiziološka žutica
U novorođenčeta nekonjugirana hiperbilirubinemija (žutica) može biti i fiziološka, a karakterizira se žuticom bez prisustva bilirubina u mokraći, s napomenom da se javlja između drugog i četvrtog dana života i traje 7 do 8 dana. Fiziološka žutica predstavlja najčešći oblik hiperbilirubinemije i žutice u novorođenčadi. Nekonjugirani bilirubin u krvi je najčešće 70 do 100 mikromola/l, ne prelazi 205 mikromola/l. Hiperbilirubinemija i žutica novorođenčeta nastaje udruženim djelovanjem više faktora: povećano stvaranje bilirubina, smanjen kapacitet transporta i prihvatanja u jetri, smanjena mogućnost njegove konjugacije i povećana apsorpcija bilirubina iz crijeva (enterohepatička cirkulacija).
S obzirom na činjenicu da visok nivo nekonjugiranog bilirubina u novorođenčeta može izazvati neurološke komplikacije, potrebno je što prije otkriti uzrok i preduzeti adekvatno liječenje u cilju prevencije bilirubinske encefalopatije.
Patološka nekonjugirana hiperbilirubinemija
Patološka nekonjugirana hiperbilirubinemija nastaje djelovanjem brojnih uzroka koji remete jednu ili više faza metabolizma bilirubina: povećano stvaranje bilirubina, poremećen transport i prihvatanje bilirubina u jetri i/ili smanjenje kapaciteta konjugacije u jetri. Uzroci su različiti, a etiološka dijagnoza teška.
Patološku nekonjugiranu hiperbilirubinemiju i žuticu treba razlikovati od fiziološke. Kriteriji za patološku su: pojava žutice u prva 24 sata života novorođenčeta, nivo bilirubina veći od 200 mikromola/litar, u prematurusa veći od 255 mikromola/litar, žutica traje duže od 7-8 dana odnosno u prematurusa duže od dvije sedmice i koncentracija bilirubina veća od 25 mikromola/litar. Nekonjugirana hiperbilirubinemija se karakterizira limun žutom bojom kože. U urinu nema bilirubina, a količina urobilinogena je povećana.