Popuštanje srca, bilo ono akutno ili hronično, definiše se kao poremećaj mehaničke funkcije srca koji onemogućava generisanje minutnog volumena, dovoljnog da obezbedi potrebe organizma.
Popuštanje srca nastaje onda kada srce nije u stanju da ispumpa adekvatnu količinu krvi za potrebe organizma. Može biti hronično, što znači da nastaje postepeno i akutno, što znači da nastaje odmah.
Prema istraživanju iz 2014. Godine, oko 26 miliona ljudi širom sveta boluje od popuštanja srca. U SAD-u, popuštanje srca predstavlja glavni uzrok hospitalizacije pacijenata starijih od 65. godine. Nije isključeno da ovo nastaje usled toga što ljudi sa srčanim problemima žive duže, te zbog toga vremenom nastaje i popuštanje srca.
Simptomi akutnog popuštanja srca
Najčešći simptom jeste nedostatak daha. Ostali simptomi su isti kao kod hroničnog popuštanja srca, s tim što kod akutnog mogu biti daleko izraženiji. Može se javiti naglo oticanje nogu i stomaka, i naglo dobijanje na težini usled zadržavanja tečnosti – 1-2kg u roku od 24h, odnosno 3kg za nedelju dana. Može se javiti i mučnina i gubitak apetita.
Drugi simptomi koji su prisutni i kod akutnog i kod hroničnog popuštanja srca:
● Slabost
● Umor
● Nepravilan ili ubrzan rad srca
● Kašalj i zviždanje u grudima
● Ružičasti ispljuvak
● Smanjena mogućnost koncentracije
Ukoliko se ne leči, popuštanje srca može dovesti do srčanog udara, koji najčešće nastaje blokadom arterija. Samim tim, onemogućava se dotok kiseonika do srca, što dovodi do njegovog nepravilnog rada kao pumpe. Ukoliko nastaje i srčani udar, javlja se bol u grudima.
Stariji pacijenti mogu imati i druga oboljenja, što može dovesti do otežanog postavljanja dijagnoze. Ukoliko se jave neki od simptoma, a niste sigurni šta je uzrok, potrebno je potražiti hitnu medicinsku pomoć.
Tipovi popuštanja srca
Akutno ili hronično popuštanje srca može početi sa zahvatanjem leve ili desne strane srca, ili obe strane istovremeno. Delovi srca iz kojih se ispumpava krv ka ostalim delovima tela se nazivaju komore. Može se desiti da one postanu krute te da usled toga ne mogu adekvatno ispumpavati krv. Ili, ukoliko je srčani mišić slab, može doći do njegovog istezanja i opet nemogućnosti komora da adekvatno ispumpavaju krv.
Postoji nekoliko različitih tipova popuštanja srca:
Popuštanje leve strane srca
Ovo stanje nastaje kada leva komora ne ispumpava krv adekvatno. Umesto da krv ide ka drugim delovima tela, krv se vraća u pluća, što kao rezultat može dati nedostatak daha.
Postoje dve vrste popuštanja leve strane srca:
Sistolna disfunkcija srca je najčešći uzrok popuštanja srca. Dešava se kada je srčani mišić slab ili komora uvećana. Tokom sistolne disfunkcije srca, zid leve komore nije u mogućnosti da se kontrahuje.Ovo onemogućava adekvatno pumpanje krvi iz srca ka perifernim delovima tela.
Dijastolna disfunkcija srca nastaje kada leva komora ne može adekvatno da se napuni krvlju. Zbog ovoga, srce ispumpava manju količinu krvi nego inače, što za posledicu ima očvršćavanje zida leve komore.
Simptomi ove dve vrste popuštanja srca se ne mogu razlikovati klinički, te se usled toga za precizniju dijagnozu primenjuje Dopler ehokardiografija (ultrazvuk).
Popuštanje desne strane srca
Najčešće nastaje istovremeno sa popuštanjem leve strane. Popuštanje leve strane srca dovodi do povećanja pritiska i posledičnog oštećenja desne strane srca. Ovo može dovesti do nemogućnosti desne komore da adekvatno ispumpava krv.Ukoliko se to desi, krv se zadržava u venama, i posledično nastaju otoci nogu i stopala.
Uzroci akutnog popuštanja srca
Akutno popuštanje srca se može javiti i kod potpuno zdravih osoba.
Uzroci su:
● Infekcije
● Alergijske reakcije
● Krvni ugrušak u plućima
● Virusi koji oštećuju srčani mišić
● Ugradnja bajpasa
● Ozbiljni poremećaji ritma
● Srčani udar
Dovoljan je jedan faktor rizika da bude okidač za nastanak popuštanja srca, dok kombinacija ovih faktora povećava rizik.
Faktori rizika su:
● Oboljenje koronarnih arterija
● Visok krvni pritisak
● Dijabetes
● Srčani udar
● Nepravilan rad srca
● Neki lekovi, pogotovo koji se koriste u lečenju dijabetesa
● Sleep apnea ili problemi sa disanjem u toku spavanja
● Strukturni poremećaji srca
● Preterano konzumiranje alkohola ili psihoaktivnih supstanci
● Virusne infekcije
● Bubrežno oboljenje
Različita stanja poput prethodnog oboljenja same osobe, loše ishrane i nedostatka fizičke aktivnosti, mogu da dovedu do slabljenja ili oštećenja srca vremenom, što može biti uzrok hroničnog popuštanja srca.
Stanja koja mogu dovesti do hroničnog popuštanja srca su:
● Visok krvni pritisak
● Dijabetes
● Oštećenje srčanih zalistaka
● Oboljenje koronarnih arterija
● Urođena oboljenja srca
● Oštećenje ili zapaljenje srčanog mišića
Usled ovih stanja, srce se vremenom adaptira i kompenzuje dok ne dodje do njegovog iscrpljivanja, kada nastaje dekompenzacija. Nekada i ova hronična stanja mogu biti u osnovi nastanka akutnog događaja.
Dijagnoza akutnog popuštanja srca
Za dijagnozu je neophodno obaviti adekvatne dijagnostičke procedure. Lekar zatim može klasifikovati težinu oboljenja prema različitim skalama.
Dijagnostičke procedure
Pregled se počinje anamnezom i fizikalnim pregledom, koji uključuje i slušanje srca i pluća. Takođe, lekar može proveriti da li postoji tečnosti u stomaku i nogama kao i stanje vena na vratu. Dodatno, mogu se odraditi neke od sledećih procedura:
● Radiografija grudnog koša
● Laboratorijske analize – u cilju provere funkcije i štitaste žlezde i bubrega
● Stres test – provera funkcije srca
● EKG – provera električne aktivnosti srca
● Ultrazvuk – provera dinamike srca
● Angiografija – ubacivanjem katetera do koronarnih arterije i zatim ubacivanjem kontrasta, može se proveriti prohodnost koronarnih krvnih sudova
● CT – za detaljniji prikaz unutrašnjih organa pomoću rentgenskih zraka
● Magnetna rezonanca – detaljniji prikaz unutrašnjih organa pomoću magneta i radiotalasa
Klase i stadijumi popuštanja srca
Za procenu težine stanja, koristi se jedna od dve skale. Klasifikacija se vrši u cilju bolje terapije i oporavka.
Postoji takozvana NYHA klasifikacija, u kojoj se klasifikacija zasniva na simptomima. Postoje četiri različite klase:
● Klasa 1 – Pacijent je bez simptoma.
● Klasa 2 – Normalno obavljanje uobičajenih dnevnih aktivnosti, zamaranje prilikom težih fizičkih aktivnosti.
● Klasa 3 – Zamaranje prilikom obavljanja uobičajenih dnevnih aktivnosti.
● Klasa 4 – Zamaranje u miru.
American Heart Association je napravilo klasifikaciju na osnovu stadijuma oboljenja. Koristi se za klasifikaciju rizika za nastanak ili za nivo popuštanja srca.
● Stadijum A – Pacijent ima jedan ili više faktora rizika, ali je bez simptoma.
● Stadijum B – Osoba ima oboljenje srca, ali nema znake ili simptome popuštanja srca.
● Stadijum C – Osoba ima oboljenje srca, i ima znake ili simptome popuštanja srca.
● Stadijum D – Osoba ima uznapredovalo oboljenje srca koje zahteva posebno lečenje.
Lekari koriste kombinaciju ove dve klasifikacije da odrede najbolji plan lečenja i prevencije.
Opcije lečenja za pacijente sa akutnim popuštanjem
Ukoliko se kod pacijenta desi akutno popuštanja srca, biće hospitalizovan dok ne bude stabilizovan. Tokom hospitalizacije, može se ukazati trenutna potreba za kiseonikom, ili čak da bude potrebna primena na duže staze.
Akutno popuštanje srca može imati dugoročne efekte na organizam. Zbog ovoga, lečenje se zasniva na lečenju simptoma i sprečavanja popuštanja srca u budućnosti.
U nekim slučajevima, akutno popuštanje srce može biti prvi simptom hroničnog popuštanja srca. Uzrok akutnog popuštanja srca će odrediti plan lečenja. Često je način lečenja akutnog i hroničnog popuštanja srca je identičan.
Lečenje predstavlja kombinaciju lekova, hirurgije i medicinskih uređaja.
Lekovi
U većini slučajeva, kombinacija dva leka je neophodna.
Neki od ovih lekova su:
● ACE inhibitori – ovi lekovi dovode do širenja krvnih sudova, što dovodi do snižavanja krvnog pritiska i povećanja protoka krvi,i posledično olakšavanja srčanog rada
● Blokatori receptora angiotensina II – deluju slično kao ACE inhibitori, ali daju manje neželjenih efekata
● Beta blokatori – snižavaju vrednosti pritiska i usporavaju puls, što omogućava normalizaciju rada srca
● Digoksin – pojačava snagu kontrakcije srčanog mišića i dovodi do smanjenja pulsa
● Diuretici – koriste se u cilju sprečavanja nakupljanja tečnosti u organizmu
● Antagonista aldosterona – vrsta diuretika koja može produžiti život pacijentima sa ozbiljnim popuštanjem srca
Mogu biti potrebni i lekovi za smanjenje vrednosti holesterola ili lekovi za olakšavanje bola u grudima. Moguće je čak i da lekar propiše lekove za razređivanje krvi, kao prevencija stvaranja krvnih ugrušaka. Zavisno od uzroka srčanog popuštanja, mogu biti propisani i antibiotici ukoliko je infekcija okidač.
Hirurgija i medicinski uređaji
Najčešće hirurške procedure koje se primenjuju su:
Zamena ili reparacija srčanih zalistaka- ukoliko je ovo uzrok popuštanja srca. Ovo podrazumeva zamenu zalistaka veštačkim ili popravku oštećenog zaliska.
Ugradnja koronarnog bajpasa – kardiohirurg uzima krvni sud iz nekog dela tela koji će poslužiti za premošćavanje začepljenog dela krvnog suda.
Lekar može da upotrebi neki od sledećih uređaja za održavanje funkcije:
● Biventrikularni pejsmejker – omogućava komorama da pumpaju efikasnije, slanjem električnih impulsa
● Implantabilni defibrilator (ICD) – kardioverter: plasiraju se ispod kože, kao pejsmejker.Žice defibrilatora se plasiraju kroz venu za praćenje ritma srca. Ukoliko dođe do poremećaja ritma koji je životno ugrožavajući, ICD pušta elektrošok da bi vratio ritam u normalu.
● Srčane pumpe – ovi mehanički uređaji mogu da se koriste da održavaju u životu srce donora. Ponekad se koriste umesto transplantata. Ovi uređaji mogu da produže život osobama koji nisu kandidati za transplantaciju.
Ukoliko je stanje pacijenta ozbiljno, lekar može predložiti transplantaciju srca.Ovo predstavlja poslednju opciju, i uzima se u obzir kada drugi načini lečenja ne daju rezultate, ali je nedostatak transplantata veliki problem.
Šta pacijenti mogu da urade da pomognu sebi?
Promena određenih navika može da smanji simptome srčanog popuštanja. Ovo može da smanji rizik za nastanak popuštanja srca u budućnosti.
Ukoliko ste pušač, lekar može da traži da se prestane sa istim. Pušenje povećava puls, smanjuje nivo kiseonika u organizmu, i povećava nivo krvnog pritiska. Ukoliko ste pušač, nećete biti razmatrani za transplantaciju.
Dugoročni ishod
Zavisi od opšteg zdravstvenog stanja pacijenta, kao i od uzroka oštećenja srca kao i od stepena istog. Veliki broj pacijenata uspeva da kompenzuje svoje simptome pomoću lekova ili ugrađenih medicinskih uređaja. Ishod može biti sa komplikacijama ukoliko popuštanje srca dovede do oštećenja bubrega, jetre ili srčanih zalistaka. Nakon popuštanja srca, često se javljaju i krvni ugrušci. Lekari mogu da pomognu u određivanju rizika od nastanka ovih komplikacija. Mogu dati savet oko adekvatnog plana lečenja koji olakšava i simptome i smanjuje rizik od nekih mogućih događaja u budućnosti.
Kako sprečiti akutno popuštanje srca?
Neki faktori rizika, poput genetske predispozicije i hroničnih oboljenja se ne mogu izbeći. Ključno za prevenciju popuštanja srca jeste smanjenje faktora rizika na koje se može uticati.Za početak, neophodno je promeniti način života, u smeru smanjenja ili eliminacije faktora rizika. Ovo se prvenstveno odnosi na visoke vrednosti krvnog pritiska i holesterola.
Ukoliko spadate u rizičnu grupu, trebalo bi razmotriti sledeće opcije:
● Smanjenje telesne mase
● Redovna fizička aktivnost
● Zdrava, balansirana ishrana
● Prestanak pušenja
● Smanjenje stresa
● Lečenje već postojećih stanja, pogotovo ukoliko su srčani problemi
Takođe se savetuju redovne kontrole i ukoliko se pojave bilo kakvi simptomi, javljanje svom lekaru je obavezno.
Izvor: healthline.com
dr Milica Bojanić
Popuštanje srca, bilo ono akutno ili hronično, definiše se kao poremećaj mehaničke funkcije srca koji onemogućava generisanje minutnog volumena, dovoljnog da obezbedi potrebe organizma.
Etiologija: Akutno popuštanje srca je, najčešće, uzrokovano koronar- nom bolešću (akutni infarkt, angina pektoris), zatim hipertenzijom, te akutno nastalom mitralnom ili aortnom regurgitacijom. Neki činioci (infekcija, aritmija, infuzija veće količine tečnosti) mogujmokovati aktuno popuštanje srca u bolesnika sa hroničnom srčanom insuficijenci- jom, koji su prethodno bili stabilizovani. Zajednički imenitelj za sva ova stanja jeste to, što dolazi do naglog povećanja pritisaka punjegja leve komore koji uzrokuje porast plućnog kapilarnog pritiska. što, sa svoje strane, doyodi do tamsudacije plazme u intersticijalni prostor i/ili alve: ole. U zavisnostiod količinetransudata, manifestacije akutnogpopušta- nja srca mogu varirati od blege plućne kongestije do edema pluća.
Kl.: Bolesnici se, uglavnom, žale na izrazito otežano i ubrzano disanje, gušenje i psihomotomu uznemirenost. Takode, navode da ne mogu da leže na ravnom, a veoma često su orošeni znojem. Neobično je važno uzeti ciljanu anamnezu, kako bi se orijentisali o uzroku akutnog popuštanja srca.
Dg.: Bolesnici odaju aspekt teško bolesnih osoba. U flzičkom nalazu dominiraju tahikardija i tahipneja, dok se na plućima čuju kasnojnspinjumski pukoti. Bolesnici gotovo po pravilu, koriste pomoćnu respiratornu muskulaturu. Auskultacijom srca, može se čuti treći (znak srčane slabosti) i/ili četvrti (znak poremećaja dijastolne funkcije, obično uzro- kovane koronarnom bolešću) srčani ton, kao i sistolni šum na vrhu (znak mitralne regurgitacije) ili dijastolni šum nad aortom (znak aortne regur-gitacije). Vene na vratu mogu biti nabrekle, a može se zapaziti periferna cijanoza, kao znak hipopoperfuzije perifernih tkiva. Krvnipntisak varira od veoma niskog (kardiogeni šok usled infarkta), do veoma visokog (hipertenzivna kriza). Laboratorijske analize su nespecifične i mogu pokazati snižen parcijalni pritisak kiseonika i metaboličku acidozu. EKG može ukazati na etiologiju akutnog popuštanja srca (koronarna bolest, poremećaj ritma), dok RTG srca i pluća pokazuje znake plućne kongestije (pojačana vaskulama šara. Keriey B line) i/ili uvećanja srčanih šupljina (naročito leve komore). Ehokardiografija može pomoći u otkrivanju uzroka (akutna nastala mitralna i aortna regurgitacija).
Th.: Pre svega, treba identifikovati i, ako je moguće, ukloniti uzrak akutno nastalog popuštanja srca. Cilj lečenja je upravljen ka brzom povlačenju simptoma, korekciji hemodinamskih poremećaja i očuvanju miokardnog protoka krvi. Pošto se osnovni principi lečenja podudaraju sa lečenjem plućnog edema, o njima će biti više reči u istoimenom poglavlju.