Stečena oboljenja rožnjače se mogu javiti u obliku degeneracija, infekcija i oštećenja hemikalijama.
Stečena oboljenja se mogu javiti u obliku:
A. Degeneracije
B. Infekcije rožnjače
Svi zapaljenski procesi rožnjače različite etiologije nazivaju se keratitima (keratitis). Njihova klasifikacija i nominacija za osnovu može imati klinički tok (akutni, hronični), patološki izgled (bulozni, ulcerozni i sl.), lokalizaciju (površni, duboki).
Bez obzira na uzrok i morfološke promene kod akutnih oboljenja rož- njače, svi keratiti imaju klinički neke zajedničke karakteristike:
Kao pred i sponiraj ući faktori za pojavu keratita javijaju se infekcije pomoćnih organa, ektropion, entro- pion, suvo oko, nošenje kontaktnih sočiva ili druga oboljenja rožnjače.
Bakterijske infekcije
Ulcerozni keratit (Keratitis ulcerosa). Bakterijske infekcije se javljaju, obično, posle mikropo- vreda epitela i na tom mestu počinje razmnožavanje bakterija dospelih iz spoljne sredine. Kao najčešci uzročnici bakterijskih ke- ratita javljaju se Staphylococcus aureus, S. pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa i raziičite vrste enterobakterija, a u redjim slučajevima su to gonokoknc i meningokne najserije i bacil difterije.
Na bakterijsku infekciju oko reaguje tako što se aktiviraju ćelije lutalice sa limbusa i ćelije parenhima. Na mestu se formira infiltrat sastavljen od polimorfonukleara, plazma ćelija i limfocita. Slika je identična kod svih keratita bez obzira na uzročnike koji su doveli do infekcije. Infiltracija kasnije biva zamenjena difuznom ulccracijom (sl. 53) na koju se nadovezuje nekroza sa zamucenim ivicama ulceracije. Proces se brzo razvija i može, ukoliko se ne leči, dovesti do perforacije.
Keratokonjunktivit ([Keratoconjunctivitis). Ponekad se zapaljenje vežnjače komplikuje zapaljenjem rožnjače tako što se u predelu lim- busa zapaljiv proces prenosi sa vež- njače na periferiju rožnjače. Karakteriše se promenama u smislu poja- ve infiltrata u epitelu ili površnim slojevima strome.
Obično promene na rožnjači nestaju istovremeno sa iziečenjem konjunktivita.
Ulcerozni keratit sa hipopionorn (Ulcus corneae cum hypopion).Nastaje kao posiedica infekcije oštećenog dela rožnjače pneumokokom, a naročito je čest ako je prisutna gnojna infekcija suznih puteva. Na mestu povrede javlja se mali infiltrat koji brzo prelazi u ulceraciju ispunjenu gnojnim sadržajem. Dno ulceracije je infiltrovano. Jedna ivica ulkusa, oblika polumeseca, progredira prema zdravom tkivu, a druga ivica se naziva regresirajućom ivicom jer se postepeno epitelizira. Okolina ulkusa je infiltrovana (epitel) i zamućena (stroma). Promene na rožnjači praćene su pojavom gnoja u prednjoj komori i reakcijom dužice i cilijarnog tela sa cilijaraom injekcijom.
U siučaju povoljnog ishoda nastupa faza regresije, dno ulkusa postaje čistije, ivice nisu više infiltrovane. Sa limbusa se pojavljuje površna vaskularizacija prema ivici ulkusa na koju se kasnije nadovezuje formiranje ožiljka na tom mestu.
Ukoliko keratit poprimi neželjeni tok dno ulkusa prodire u stromu i dolazi do unutrašnje granične membrane koja se pod dejstvom IOP izbočuje u dno ulkusa, formira se descemetokela, koja najčešće rupturira i prazni se prednja komo- ra. Kroz otvor na rožnjači proiabira dužica koja je u povoljnim sluča- jevima, u fazi izlečenja, praćena pojavom leukoma corneae adhe- rens, synechiae anterores, staphy- loma corneae i cataracta polaris anterior. Ukoliko infekcija prodre dublje u očnu jabučicu, ona izaziva gnojnu upalu dužice i cilijarnog tela, a kasnije i celokupnog njenog sadržaja (panophthalmitis) što je jako opasno, jer se zapaljenje može preneti na sadržaj lobanjske duplje.
Princip lečenja ulkusa se sastoji u:
Trahomski keratit
Trahomski keratit (Keratitis tra- chomatis) izaziva Chlamidia tra- chomatis koja se širi direktnim kontaktom u nehigijenskim uslovima. Po pravilu je udružen sa zapaljenjem vežnjače te ima formu hroničnog keratokonjunktivita.
Od promena na rožnjači prvo se javljaju infiltrati u njenom gornjem delu koji dovode do zamućenja. Infiltrati ubrzo postaju vaskulari- zovani (panus), a kasnije bivaju zamenjeni ožiljkom.
Virusni keratiti
Herpetička oboljenja rožnjače se javljaju ili u sklopu drugih virusnih oboljenja, ili je njihova Iokalizacija samo na oku.
Kao uzročnici virusnog keratita javljaju se virusi iz grupe:
Kod keratita izavanih herpes simplex virusom nalazimo karak- teristične dendritične ulceracije na- ročito dobro vidljive posle bojenja rožnjače fluoresceinom ili bengal- skim crvenilom.
Ponekad se ulcerozne promene šire i na stromu, tako da je rožnjača manje ili više cela zamućena.
Keratiti izazvani adenovirusima imaju epidemični karakter i po pra- vilu su udruženi sa virusnim zapaljenjima vežnjače.
Karakterističan je nalaz folikularnog konjunktivita i tačkastih infiltrata u rožnjači. Za leČenje ovih tačkastih infiltrata potrebno je vrlo dugo vreme ponekad i Čitava godina.
Herpes zoster ophthalmicus je rezultat infekcije gangliona tri- geminusa virusom varičele (varicella zoster /DNA/ virus). Javlja se obično kod starijih osoba, a na- ročito kod osoba sa oslabljenom imunom reakcijom. Klinički se karakteriše jednostranom pojavom vezikula na koži lica u predelu grananja oftalmičkog živca, koje za nekoliko dana prelaze u kruste koje se perutaju, a na ponekim mestima se javljaju i sitni ožiljci.
U oko 50% slučajeva promene se javljaju i na očima. Na rožnjači promene mogue imati sliku tačkastih crozija, filamcntoznog, discifor- mnog, ncurotrofičnog kcratita ili kcratita u vidu plaza i nastaju zbog zahvatanja mikrodendrita. Simptomi virusnih keratita su:
Komplikacije virusnih infekcija rožnjače se javljaju u vidu:
Lečenje je simptomatsko. Specifičnog lečenja nema. U oilju sprečavanja superinfekcije i pojave komplikacija piimenjuje se opšta i lokaina antibiotaka terapija, iokalna primena virostatika, a kod parenhimatoznih lokaiizacija i kortikosteroidi. Primenjuju se i midrijatici. Daje se poiivitaminaka terapija u ciliu poboljšanja imunološkog statusa.
Gijivični keratiti
Gljivični kcratiti nastaju kod prodiranja gljivica (aspargillus fugatus, fuzarium ili candida) u oštecena mcsta na rožnjači ili kao sekundarna infekcija bakterijskih keratita.
Karaktcrišu ih bele naslage na površinama gde se gljivice razmnožavaju.
Lečenje se sprovodi antimikoticima.
C. Mehaničke povrede
Povrede oka su uvek dramatične i predstavljaju emocionalni stres za povredjenog i za njegovu okolinu.
Mehaničke povrede rožnjače javljaju se ili kao izolovane povrede, ili u sklopu politrauma oka i tela.
Povrede mogu zahvatiti samo epitel bez povrcda dubljih slojcva (abrazija epitela) ili mogu zahvatiti i stromu (kontuzija), a mogu dovesti i do pcrforacijc rožnjačc praćene otvaranjcm prcdnje očnc komore.
Kod abrazionih povrcda vrhom nokta, grančicom drvcta i drugim predmetima dolazi do odvajanja epitela od granične membrane. Trenutno se javlja jak bol, cilijarna hiperemija (crvenilo) oka, pojačano luČenje suza, jaka fotofobija i osećaj stranog tela.
Dijagnoza se postavlja bojenjem rožnjače fiuoresceinom.
Lečenje se sastoji u lokalnoj primeni antibiotskih masti i stavljanje zastitnog jastučeta dok se ne zavrii epitelizacija ranc, pri čemu očni kapci moraju biti zatvoreni. Obično se manje abrazije pokriju epitelom u toku 2 do 3 dana a nekada i ranije.
Kod povreda koje zahvataju prednju graničnu membranu i prednje lamele rožnjače javlja se epifora, fotofobija i bol, cilijarna hiperemija, kornealni refleks se gasi, razvija se bulozni keratit sa filamentima. Posle izlečenja na mestu povrede ostaju ožiljci.
Perforativne povrede rožnjače mogu biti izazvane oštrim predmetima i zavisno od oblika i veličine predmeta kojim je nanešena, rana ima različitu veličinu i može biti u obliku pukotine sa ravnim ivicama. Ova vrsta povreda ima bolju prognozu. Rana nepravilnih ivica je ozbiljnija za lečeoje i ima lošiju prognozu.
Perforativne povrede su praćene pražnjenjem prednje komore, prol- apsom dužice sa deformisanom zenicom i hiperemijom oka.
Lečenje. U prvim satima posle povrede pokušava se, i najčešće uspeva, da izvrši reponiranje dužice i to tako da se kod prolapsa u ccn- tralnim predelima daju midrijatici (atropin) da bi se izazvalo širenje zenice i oslobadjanje uklještenog dela dužice. Kod prolapsa kroz periferne delove rožnjače daju se miotici čime se izaziva sužavanje zenice i oslobadjanje uklještenog dela dužice. Posle oslobadjanja dužice rana ae hiruriki zbrinjava. Ukoliko nije moguća repozicija dužice medikamentima ili je rana I stara, tj. priiutna devitalizacija tkiva dužice, vrši sc ablacija prolabiranog dela dužice.
Obavczna je antitctanusna i antibiotska terapija.
D. Hemijske povrede oka
I. Oštećenja bazama
1. Prema stepenu permcabilnosti i stepenu oštećenja tkiva baze su poredjane sledećim redom:
Klaslfikacija. Zavisno od težine oštećenja sve povrede bazama sc mogu svrstati u četiri kategorije ili stepena: 1°
Lečenje
Hitna pomoć
Kod oštećenja III i IV stepena:
II oštećenja kiselinama
E. Oštećenje zračenjima
F. Periferne ulceracije različite etiologije
Prisustvo perifernih ulceracija rožnjače počinje subepitelijalnim infiltratima koji se postepeno raz- vijaju u plitke ulkuse i najčešće su posledica hipersenzitiviteta oa sta- Slokokne egzotoksine, ali se mogu javiti i kod različitih sistemskih oboljenja kao što su reumatoidni artrit, lupus erythematosus, sklero- dermija, acna rosacea, akutne leu- kemije, sifilis, bacilama dizenterija idr.
Lečenje se sastoji u terapiji osnovnog oboljenja i sprečavanju nastajanja komplikacija.
G. Kornealni depoziti
H. Acnae rosaceae keratitis.
Keratiti ove vrste se karakterišu: « perifernom vaskularizacijom,
I. Alergijske reakcije rožnjače
Alergijske reakcije rožnjače nastaju kao odgovor tkiva rožnjače na prisustvo alergena u organizmu. Kao alergeni, supstancije koje mogu izazvati promenjenu reakciju organizma u smislu stvaranja antitela, javljaju se hemikalije, lekovi, proteini, polisaharidi, polen, hrana, egzotoksini i endotoksini bakterija, gljiva, spiroheta, kozmetika, i dr. Organizam može biti senzibilisan i na autogene antigene iz vlastitog organizma i da na njih stvara antitela sa mogućnošću alergijske reakcije.
Kao posledica reakcije antigen- antitelo na rožnjači se mogu javiti:
Vernalni ulkus predstavlja bezbolnu, ovalnu ulceraciju u gomjoj polovini rožnjače sa čestim prisustvom eksudata ili mukusa na dnu.
Alergijska oboljenja rožnjače javljaju se kao: keraiitis phlyctenularis, keratitis punctata superficialis, keratitis interstitialis paren- chymatosa profunda, keratitis rosacea, keratitis ulcerosa marginalis.
Lečenje zavisi od oblika keratita. Mogu se primenjivati kortikosteroidi, kapi kromoglikata, opšta primena antihistaminika i obrada baze ulkusa.
K. Keratopatije zbog nemogvćnosti zatvaranja očnih kapaka
Oboljenja rožnjače mogu nastati i uslučajevima kada nije moguće normalno zatvaranje očne pukotine izazvane:
U svim ovim slučajevima zbog pojačanog isparavanja suza i su- šenja rožnjače javljaju se tačkaste erozije epitela. Mogu progredirati do ulceracija. Ceste su sekundame infekcije.
Lečenje se sastoji u primeni veštačkih suza, vlažne komore i hirurškog tretmana.
L. Neurogene keratopatije
Promene na rožnjači kod oboljenja nerava koji učestvuju u inervaciji rožnjače nastaju kao posledica gubitka senzibiliteta i poremećaja ishrane.Počinju kao erozije epitela, a progrediraju do ulceracije.
Uzroci nervnih poremecaja mogu biti:
M. Keratomalacija
Keratomalacija predstavlja jednu od najtežih komplikacija avitaminoze A. Danas je retka jer se prcventivnim davanjem vitamina A sprečava pojava avitaminoze.
Javlja se kod dece od 1-3 godine, a retko se srece kod odraslih. Obično joj prethodi kseroza vežnjače koja kasnije zahvata i rožnjaču. Smanjuje se osetljivost sve do potpune anestezije. Gubi se sjaj, a mestimično se javljaju zamucenja koja se kasnije pretvaraju u erozije. Dno erozije je infiltrovano sa čestim prisustvom hipopiona. Kasnije nastupa nekroza koja se širi po površini i u dubinu. Rožnjača propada, i to naročito brzo, ako se javi sekundarna infekcija.
Keratomalacija se može javiti i kod sklerodermija, reumatoidnog artritisa, infekcija citomegalovirusima i granulomatoze.