Multipla skleroza (MS) je hronično oboljenje centralnog nervnog sistema koja se karakteriše procesom demijelinizacije kičmene moždine i mozga.Proces demijenilizacije podrazumeva gobitak bele supstance mijelina koja je sastavni deo nervnog tkiva. Bolest se ispoljava na različite načine i karakterišu je česta pogoršanja, koja ubrzo zatim smenjuju nagla poboljšanja kliničke slike.
Multipla skleroza (MS) je hronično oboljenje centralnog nervnog sistema koja se karakteriše procesom demijelinizacije kičmene moždine i mozga. Proces demijenilizacije podrazumeva gobitak bele supstance mijelina koja je sastavni deo nervnog tkiva. Bolest se ispoljava na različite načine i karakterišu je česta pogoršanja, koja ubrzo zatim smenjuju nagla poboljšanja kliničke slike. Nastanak multiple skleroze rezultira problemima različitog stepena, od blage ukočenosti i otežanog hodanja do potpunog gubitka vida. Bolest se obično javlja između 20. i 40. godine života i češća je kod žena nego kod muškaraca.
Simptomi multiple skleroze ispoljavaju se individualno. Ipak postoji određen broj simptoma koji je vrlo karakterističan za većinu bolesnika, a to su: slabost, zamor, ukočenost, inkoordinacija, drhtanje, nejasan govor, depresija, spazam mišića, problemi sa ravnotežom, vidom, bubrezima i bešikom, seksualnom funkcijom, pamćenjem i misaonim tokom. Moguća je kompletna paraliza.
Kod ljudi obolelih od multiple skleroze bol može ozbiljno uticati na kvalitet života. Kod 50% ljudi obolelih od MS tokom života će se javiti bol kao posledica njihove osnovne bolesti, koji može doprineti razvoju poremećaja spavanja, zamoru i depresiji. Međutim, bol koji je udružen sa multiplom sklerozom u najvećem broju slučajeva se može prevenirati, ublažiti ili otkloniti zahvaljujući raznovrsnoj terapiji. Bol kod multiple skleroze može biti nociceptivni i neuropatski. Nociceptivni bol nastaje kao rezultat oštećenja tkiva. Receptori koji se nalaze u oštećenim tkivima a koji se nazivaju nociceptori šalju mozgu impulse za bol. Neuropatski bol, ili bol udružen s bolestima ili povredom perifernog ili centralnog nervnog sistema, čest je simptommultiple skleroze. Proces demijelinizacije kod MS onemogućava adekvatno kretanje impulsa kroz nervne ćelije. Što je veći stepen oštećenja, teži je prenos impulsa do mozga. Oslabljena transmisija impulsa dovodi do toga da ih mozak registruje kao bol. Neuropatski bol kod MS može biti akutni i hronični.
Akutni bol je kratkotrajan, jakog intenziteta, najčešće udružen sa oštećenjem tkiva usled povrede (opekotine ili udarca). Akutni bol često prolazi sam po sebi ili kada dođe do zaceljivanja tkiva. Dobro reaguje na analgetike kao sto je ibuprofen (brufen) ili acetaminofen (paracetamol).
Hronični bol je uporan, dugotrajan, različitog intenziteta i često traje nedeljama ili mesecima nakon zaceljivanja tkiva. Najčešće ne reaguje na analgetike.
Bol kod multiple skleroze može nastati kao direktna posledica delovanja bolesti na nervni sistem ili neposredno kao rezultat oslabljene funkcije nervnog sistema.
Akutni bol kod MS se javlja kao neuralgija trigeminskog nerva, spazam mišića i Lermiteov znak. Trigeminalna neuralgija manifestuje se bolom koji je jednostran u predelu inervacije trigeminalnog nerva na glavi i licu. Plak multiple skleroze može zahvatiti koren ovoga živca i izazvati bol po tipu trigeminalne neuralgije sa ili bez pridruženog perzistentnog bola. Pacijenti opisuju bol kao peckanje i poput „elektrošok udara”. Trajanje bola je obično nekoliko sekundi ali uporno ponavljanje odaje utisak perzistentnog bola. Bol zahvata usne, oči, nos, čelo i jagodice.
Nevoljna kontrakcija pojedinih mišića često se sreće kod ljudi obolelih od MS. Bolni tonički spazam je ekstremna forma ukočenosti koja se sreće kod svakog desetog pacijenta obolelog od MS. Ispoljava se iznenadnim grčenjem mišića koje rezultuje bolnim i nasilnim savijanjem ili opružanjem ekstremiteta.
Lermiteov znak se opisuje kao osećaj peckanja i bockanja koji se širi telom pri savijanju glave prema napred.
Hronični bol kod MS obuhvata mišićno-koštani bol, dizesteziju i alodiniju.
Mišićno-koštani bol se javlja kao posledica mišićne slabosti i zbog abnormalnog opterećenja zglobova, mišića i ligamenata. Bol u lumbalnom delu leđa često nastaje kao posledica lošeg držanja ili dugotrajne upotrebe invalidskih kolica.
Dizestezija je kontinuirana i uporna bolna senzacija ili senzacija u vidu peckanja i žarenja, najčešće lokalizovana u donjim ekstremitetima.
Alodinija je preosetljivost na dodir, tj. doživljaj bola na dejstvo draži koje normalno ne izazivaju bol. Pacijenti opisuju bol pri milovanju, češljanju ili duvanju vetra.
Optički neuritis se manifestuje zamagljenim vidom i bolom prilikom pokretanja oka, a nastaje kao posledica inflamacije ili demijelinizacije optičkog nerva.
Terapijski pristup pre svega zavisi od vrste bola koji želimo da tretiramo.
Amitriptilin je triciklični antidepresiv (TCA) koji se uspešno upotrebljava u terapiji dizestezije i alodinije.
Gabapentin je antikonvulziv koji se upotrebljava u terapiji alodinije i bolnog spazma mišića.
Za terapiju neuralgije trigeminusa najuspešnijim se pokazao karbamazepin koji spada u grupu antikonvulzivnih i antipsihotičnih lekova.
Pregabalin se koristi u terapiji neuropatskog bola povezanog sa oštećenjem nerava CNS-a.
Pored navedenih lekova u terapiji neuropatskog bola nastalog kao posledica multiple skleroze koriste se i kanabinoidi, miorelaksansi, botullinum toxin i nesteroidni antireumatici.
Nefarmakološki pristup lečenju podrazumeva akupunkturu, masažu, vežbe i fizikalnu terapiju (TENS).