Multipla skleroza (MS) je hronična, autoimuna, demijelinizaciona bolest centralnog nervnog sistema. Najčešće oboljevaju osobe ženskog pola, između 20. i 40. godine života, ali se bolest može javiti i kod muškaraca, i početi u bilo kom životnom dobu. U Srbiji od MS boluje oko 9.000 ljudi. Tok bolesti je najčešće relapsno remitentni (karakterišu ga periodi pogoršanja/relapsa i remisije) koji nakon nekoliko godina može poprimiti sekundarno progresivni tok bolesti (karakteriše ga progresivno pogoršanje stepena invaliditeta). Treći tok bolesti je od samog početka progresivan te se naziva primarno progresivni, i manifestuje se laganim, podmuklim (često neprimetnim), progresivnim nakupljanjem neurološkog deficita. Dostupnim lekovima u najvećem broju slučajeva bolest se može držati pod kontrolom. U cilju sprečavanja novih relapsa bolesti, kao i u odlaganju i usporavanju progresivnog toka bolesti primenjuju se lekovi koji modifikuju prirodni tok bolesti. Lečenje je neophodno započeti što je moguće ranije i u najvećem broju slučajeva je doživotno.
Covid-19 je zarazna bolest uzrokovana novim koronavirusom (SarsCoV-2). Virus je prvi put uočen kod stanovništva u Kini, u decembru 2019. godine. Od tada se proširio na ostale delova sveta i dosegao nivo pandemije. Virus najčešće napada disajne puteve i organe, ali takođe može izazvati sistemski inflamatorni odgovor i oštećenje bilo kog drugog organa. Do marta 2021. godine, od ove bolesti je u svetu preminulo više od 3 500 000 ljudi.
Dosadašnja istraživanja su pokazala da osobe obolele od MS nisu podložnije zaražavanju virusom SarsCov-2, te da ova bolest ne doprinosi razvoju teže kliničke slike ili smrtnom ishodu, u odnosu na opštu populaciju. Prema dostupnim podacima obolelih od MS koji su imali Covid-19 infekciju, definisani su faktori rizika za razvoj težeg oblika Covid-19 infekcije:
- progresivni tok MS,
- starije životno doba,
- muški pol,
- osobe afričkog i azijskog porekla,
- veći stepen invaliditeta,
- gojaznost,
- prisustvo drugih oboljenja (npr. dijabetes, bolesti srca i pluća…), kao i
- primena visokih doza kortikosteroida (VDKS) i nekih od lekova koji modifikuju prirodni tok MS.
Primena lekova koji modifikuju prirodni tok MS u doba pandemije Covid-19
Obzirom da lekovi koji modifikuju prirodni tok MS, svoj efekat ostvaruju modifikovanjem ili supresijom imunskog sistema, očekivano je da njihova primena može povećati rizik od razvoja Covid-19 infekcije. Efekat primene velike većine lekova koji modifikuju prirodni tok MS na razvoj Covid-19 infekcije, ne utiče na značajno povećanje rizika za razvoj teške Covid-19 infekcije.
Prilikom odluke o započinjanju ove vrste terapije u doba pandemije Covid-19, neophodno je razmotriti njen benefit u odnosu na druge potencijalne rizike. Prema dosadašnjim istraživanjima i preporukama, osobe koje trenutno koriste neki od ovih lekova treba da nastave lečenje. Kliničko i laboratorijsko praćenje obolelih koji su na terapiji se prema epidemiološkoj situaciji u državi može korigovati, zarad smanjenja rizika od Covid-19 infekcije čestim odlaskom do laboratorija, Domova zdravlja ili drugih zdravstvenih institucija. U slučaju razvoja Covid-19 infekcije, odluku o nastavku primene terapije treba doneti u konsultaciji sa izabranim lekarom i/ili neurologom.
Primena lekova koji modifikuju prirodni tok bolesti MS tokom Covid-19 infekcije:
- U blagim oblicima Covid-19 infekcije injekcioni i oralni preparati se uglavnom ne obustavljaju, s tim da postoje retki izuzetci čija se primena treba odložiti do izlečenja infekcije;
- U teškim oblicima Covid-19 infekcije, neophodno je obustaviti oralnu terapiju, i odložiti nastavak primene infuzijskih lekova.
Autologa transplantacija matičnih ćelija u doba pandemije Covid-19
Autologna transplantacija matičnih ćelija je još jedan vid lečenja MS, koji za cilj ima rekonstituciju imunološkog sistema. U sklopu pripreme za ovu vrstu lečenja neophodna je primena intenzivne hemioterapije. Tokom Covid-19 pandemije ovakva vrsta lečenja bi trebala da se odloži, ukoliko je procedura u toku, neophodna je stroga izolacija, a ukoliko je proces nedavno kompletiran striktna samoizolacija. Odluku o ovoj vrsti lečenja i praćenju obolelih treba doneti i u konsultaciji sa timom za transplantaciju.
Lečenje relapsa MS u doba pandemije Covid-19
Relaps MS predstavlja pojavu novih i/ili intenziviranje prethodnih tegoba, koje su prisutne u kontinuitetu 24h, u odsustvu infekcije i stresa. Objektivizacija, odnosno potvrda relapsa se obavlja neurološkim pregledom. Lečenje MS relapsa se u najvećem broju slučajeva zasniva na primeni VDKS. U doba pandemije Covid-19 infekcije njihova upotreba se preporučuje za umerene i teške relapse. Pokazano je da primena VDKS unutar četiri nedelje pre razvoja Covid-19 infekcije povećava rizik za razvoj teške forme ove bolesti koja zahteva hospitalizaciju. Imajući u vidu navedeno u cilju smanjenja rizika od teške Covid-19 infekcije, nakon primene VDKS savetuje se kućna samoizolacija od najmanje dve do četiri nedelje.
Dosadašnja istraživanja su pokazala da osobe obolele od MS nisu podložnije zaražavanju virusom SarsCov-2, te da ova bolest ne doprinosi razvoju teže kliničke slike ili smrtnog ishoda, u poređenju sa opštom populacijom. Obolelima od MS kao i opštoj populaciji se savetuje praćenje i poštovanje preporuka Svetske zdravstvene organizacije i nacionalnog Kriznog štaba, za smanjenje rizika od zaraze koronavirusom.
Literatura
- Alasdair Coles and the MS Advisory Group. ABN guidance on the use of disease-modifying therapies in multiple sclerosis in response to the covid19 pandemic. 05 November, 2020.
