Machado-Joseph (MJD) bolest, poznata i kao spinocerebelarna ataksija tipa 3 (SCA3), je nasledni poremećaj ataksije.
Reč ataksija je reč grčkog porekla koja u bukvalnom prevodu znači “neuređeno”. Odnosi se na neorganizovane, trapave pokrete i na poremećaj ravnoteže.
Machado-Joseph (MJD) bolest, poznata i kao spinocerebelarna ataksija tipa 3 (SCA3), je nasledni poremećaj ataksije.
Reč ataksija je reč grčkog porekla koja u bukvalnom prevodu znači “neuređeno”. Odnosi se na neorganizovane, trapave pokrete i na poremećaj ravnoteže.
Još neki sinonimi pod kojima se ova bolest može pronaći u literaturi su: Autozomno Dominantna Spinocerebelarna Degeneracija, Azorean neurološka bolest, Joseph-ova bolest, Machado-va bolest, Nigrospinodentatalna degeneracija, Autozomno Dominantna Striatonigralna degeneracija…
Uvod
Bolest Machado-Joseph je retka nasledna bolest koja pogađa centralni nervni sistem, i kod koje dolazi do spore, progresivne degeneracije određenih područja mozga. Za ovu bolest karakterističan je poremećaj ataksije koji utiče na kontrolu mišića, što dovodi do problema sa ravnotežom i koordinacijom. Pacijenti koji obole od ove bolesti, mogu biti paralizovani, ali njihov intelekt uvek ostaje netaknut. Pojava simptoma i njihova težina variraju od ranog tinejdžerskog perioda do odrasle dobi.
Postoje tri tipa ove bolesti :
– Machado-Joseph bolest tipa I (MJD – I)
– Machado-Joseph bolest tipa II (MJD – II)
– Machado-Joseph bolest tipa III (MJD – III)
Razlike u tipovima bolesti odnose se na vreme početka (godine života pacijenta) i težinu kliničke slike. Raniji početak bolesti obično daje teže simptome.
Znakovi i simptomi
– Simptomi Machado-Joseph bolesti tipa I (MJD-I) počinju da se javljaju između 10 i 30 godine života, i brzo napreduju. Manifestuju se slabošću u rukama i nogama, teškim nevoljnim grčevitim kontrakcijama mišića (distonija) , spastičnošću i rigidnošću (krutosti) mišića (hipertonija). Pored toga, tu su i nevoljni, nespretni pokreti tela (ataksija), koji često uključuju i spore, crvolike pokrete (atetoza), lepršavi hod, koji se često meša sa pijanstvom, problemi sa gutanjem i govorom (dizartrija), izbočene očne jabučice (egzoftalmus), poremećena funkcija mišića koji kontrolišu pokrete očiju (oftalmoplegija), i dvostruke slike u vidnom polju (diplopija). Mentalna budnost i intelektualni kapaciteti nisu narušeni.
– Simptomi MJD – II slični su simptomima tipa I, ali tok napredovanja bolesti je malo sporiji. Prvi simptomi javljaju se između 20-50 godina života, i vremenom se pogoršavaju. Tipični su slabi refleksi, nestabilan i otežan hod, zbog mišićnih grčeva (spastični hod), kontinuirani, nekontrolisani spazmi mišića (spastičnost), poteškoće sa balansom i koordinacijom pokreta ruku i nogu.
– Tip III Machado-Joseph bolesti javlja se kasnije u životu, između 40. i 70. godine. Karakteriše se nestabilnim hodom, trzanjem mišića, grčevima i bolovima u rukama i nogama (neuropatija). Ono što ga tipično razlikuje od ostalih tipova bolesti jeste gubitak mišićne mase (atrofija) usled upale i degeneracije perifernih nervnih vlakana (motorna polineuropatija). Česti su i gubitak osećaja (senzibiliteta), gubitak osećaja za bolne nadražaje, žmarci, smanjena koordinacija pokreta ruku i nogu. Ove osobe često boluju od diabetesa. Ovaj tip bolesti, III tip, napreduje najsporije od svih.
Mnogi simptomi i njihova pojava u kombinaciji podsećaju na simptome drugih neuroloških bolesti kao što su na primer Multipla skleroza ili Parkinsonova bolest. Postaviti tačnu dijagnozu nije tako lako, zato treba ići kod odgovarajućeg lekara, specijaliste neurologije.
Uzroci
Gen odgovoran za MJD je identifikovan i mapiran u genetskom lokusu 14q24.3-q31. Ovaj gen povezan je sa abnormalnim brojem CAG trinukleotidnih ponovaka (tripleta), u DNK. (CAG se odnosi na Citozin-Adenin-Guanin trinukleotidnu strukturu). Inače, nukleotidi ulaze u sastav DNK. „Normalna“ DNK obično ima između 12 i 43 kopije CAG trinukleotida. Kod osoba obolelih od Machado-Joseph bolesti, DNK sadrži između 56 i 86 kopija ovih trinukleotida.
Težina simptoma, i vreme početka bolesti direktno su povezani sa brojem CAG ponovaka. Dakle, oni sa tipom I bolesti imaće manje CAG ponovaka od onih sa tipom III. Broj CAG ponovaka kod obolelih od MJD – II nalazi se negde između.
MJD se nasleđuje autozomno dominantno. To znači da je dovoljno da postoji promena u samo jednoj kopiji gena da bi došlo do razvoja i ispoljavanja bolesti. Hromozomi su molekuli, koji su prisutni u jedru ćelija, i koji nose genetske informacije (DNK) za svakog pojedinca. Broj hromozoma se stručno naziva kariotip. Ćelije ljudi obično imaju ukupno 46 hromozoma, ili 2 para sa po 23 hromozoma, gde jedan par potiče od majke a drugi od oca. Parovi autozomnih (telesnih) ljudskih hromozoma obeležavaju se brojevima od 1 do 22, a polnih hromozoma slovima X i Y. Muški pol ima jedan X i jedan Y hromozom, a ženski pol ima dva X hromozoma. Hromozomi se dalje obeležavaju, i dele u posebne kategorije, na način na koji je genetika definisala.
Genetske bolesti određene su kombinacijom gena za određenu osobinu koja se nalazi na hromozomima dobijenim od roditelja.
Da bi dominantni genetski poremećaji nastao, potrebna je samo jedna kopija gena koji su nosioci tog poremećaja. Taj gen može se naslediti od bilo kog roditelja, ili može biti rezultat nove mutacije. Rizik prenošenja gena koji nosi određeni poremećaj sa roditelja na potomstvo je 50%, bez obzira na to kog je pola dete.
Populacije pod rizikom
Machado-Joseph bolest, pokazano je, najviše pogađa osobe portugalskog porekla, pogotovo one sa Azori ostrva, koje su naseljavale portugalske kolonije. Takođe, statistički je dokazano da od MJD više oboljevaju muškarci nego žene.
Postoje mnogi drugi poremećaji kod kojih simptomi mogu biti slični simptomima koji se javljaju kod Machado-Joseph bolesti. To je značajno znati, i još značajnije, razlikovati ih, zbog tačne diferencijalne dijagnoze.
– Hallervorden-Spatz bolest, je neurodegenerativna, retka, nasledna bolest kod koje dolazi do pojave sporih, stalnih, progresivnih mišićnih kontrakcija ruku, nogu, vrata, lica, trupa… Uz to, javljaju se mišićni spazmi, problemi sa govorom i gutanjem, (dizartrija, disfazija), atrofija mišića (gubitak mišićne mase).
– Olivopontocerebelarna atrofija je grupa retkih naslednih neuroloških poremećaja za koje je karakteristična progresivna neurodegeneracija. Ova bolest zahvata mali mozak. Dolazi do smanjenje sposobnosti koordinacije pokreta, do grčeva mišića, nehotičnih nesvesnih pokreta, problema sa balansom tela, problema sa govorom, i promena u mišićnom tonusu (ekstrapiramidalni znaci). Simptomi i znakovi, i napredovanje bolesti variraju u zavisnosti od vrste atrofije.
– Progresivna supranuklearna paraliza (PSP) jeste redak neurološki poremećaj kod koga dolazi do spastične slabosti mišića koji su pod kontrolom određenih kranijalnih nerava (lice, grlo, jezik). Simptomi bolesti obično počinju u srednjim godinama života, i manifestuju se kao problemi sa ravnotežom tokom kretanja, iznanadni, neobjašnjivi padovi, ukočeni pokreti. Tipično je da dolazi do pogoršavanja simptoma vremenom, kako bolest napreduje.
– Amiotrofična lateralna skleroza (ALS) je retka bolest motornih neurona (nervne ćelije mišića). Zahvata motorne neurone koji kontrolišu gornji i donji deo tela, što rezultira slabošću mišića i progresivnim gubitkom njihove mase. Rani simptomi bolesti jesu slabost mišića, manjak snage u mišićima, nespretni pokreti ruku, poteškoće u obavljanju zadataka koji zahtevaju precizne pokrete prstiju. Dalje, javljaju se slabost mišića usta, jezika, promene u glasu.
– Fridrajhova ataksija (Friedreich’s ataxia, FA) je neurodegenerativni nasledni poremećaj kod koga dolazi do progresivnog propadanja tkiva mozga i kičmene moždine. Dolazi do slabosti mišića, ukočenosti u rukama i nograma, zakrviljenosti kičmenog stuba (sekundarna bočna skolioza), paralize nogu.
– Marijeva ataksija (Marie’s Ataxia) je neurološki nasledni poremećaj kod kog dolazi do progresivnog gubitka mišićne koordinacije, nestabilnog, nespretnog hoda. Takođe, dolazi do gubitka mišićne mase (atrofije), najviše u rukama, nogama, licu i vratu.
– Parenhimatozna kortikalna degeneracija cerebeluma (malog mozga), je neurološko oboljenje koje karakteriše progresivno propadanje područja mozga koji su zaslužni za koordinaciju pokreta, i kretanje uopšte. Ovaj poremećaj može se naslediti, a može se steći tokom života, sekundarno. Javljaju se poremećaj govora, nestabilno hodanje sa čestim, naglim prekidima.
Za više informacija o retkim bolestima, za sve radoznale, tu su mnoge baze podataka o retkim bolestima (Rare Disease Database) sa proverenim podacima, koje su danas svima lako dostupne.
Dijagnoza MJD
Iako porodična anamneza, i fizikalni pregled pomažu u dijagnostikovanju ove bolesti, ipak je zlatni standard genetičko ispitivanje. Rade se specijalni, precizni testovi koji u 100% slučajeva direktno određuju broj “osumnjičenih” trostrukih CAG u DNK pacijenta, na odgovarajućem hromozomu. To se radi u specijalizovanim genetičkim kliničkim laboratorijama.
Standardna terapija
Lečenje je simptomatsko, i supurativno. Lekovi kao što su L-dopa (Levodopa), i Baklofen (Lioresal) mogu ublažiti krutost mišića i spasticitet. Fizikalna terapija i pomoćna medicinska oprema takođe mogu pomoći pojedincima u pokretu i svakodnevnim aktivnostima.
Osobe sa najmanje jednim članom u porodici koji imaju dijagnostikovanu Machado-Joseph bolest treba da razmotre genetičko savetovanje.
Izvor: RareDiseases.org, GeneClinics.org, Stanford.edu
dr Katarina Milisavljević